سؤراقلرگه جواب
----------------
اؤقووچیلریمیزدن حرمتلی محبوب الله بیک توران بیک شونده ی سؤره بتدی:
شجره التراکمه و باشقه تورکی تاریخ منبعلرگه کوره، "اوزبیک" سوزی "اووزبیک"/"اوغوزبیک" یعنی اوغوزخانگه باریب تقیله دی و باشقه تورکی قبیله لر سینگری "اوزبیک"لرگه هم اوغوزخان بو نامنی بیریشگن ویا هم باشقه لر آره سیده اوشه زمانده شو نام بیلن تنیلگن. ("وجه تسمیه طوایف تورکان افغانستان" ناملی اثریده رحمتلی عبدالکریم بهمن شونده ی دیب یازگن)
شونگه اوخشش گپلرنی اوزبیکستانلیک عالم انور شکوروف "اوزبیک اوزی کیم" عنوانلی تحقیقی مقاله سیده هم تکرارله یدی.
لیکن بعضی بیر تاریخی اثرلرده "اوزبیک" خلقی نینگ "اوزبیک" نامی بیلن اورته گه چیقیشی "اوزبیک خان"نینگ اورته آسیاده گی حکمرانلیگی زمانیدن باشلنگن دیب ادعا ایتیله دی. سوراغیم اصلیده بو توغریده ایمس. "اوزبیک"لرنینگ قچان بیر قوم یاکه بیر ملت صفیده شکللنگنیدن قطعی نظر، ادعالرگه کوره "اوزبیک" خلقی 92 بلکه حاضرگی تحقیقاتلرگه کوره یوزدن آشیق قبیله لردن تشکیل تاپگن، شونده ی ایکن: 1. تشکیل ایتووچی قبیله لرنینگ قدیمیلیکلرینی بیلدیره دی، 2. تشکیل ایتووچی قبیله لرنینگ تیللری اوز تاثیراتینی قالدیرگنی بار گپ، 3. حتا عرف-عادتلر یوغریلیب کیتگنی احتمالدن اوزاق ایمس، 4. و باشقه لر. سوره ماقچیمن که، شونده ی ایکن، 1. بیز اوز تیلیمیزنی "اوزبیک تیلی" دیب اتشگه قنچه لیک حقلیمیز؟ 2. تشکیل ایتووچی قبیله لرنینگ تیللرینی نیگه لهجه ویا شیوه نامی بیلن یوریته میز؟ 3. اگرده همه سی لهجه ویا شیوه بولگودیک بولسه اونده نیگه تورکمن تیلی، قازاق تیلی، قیرغیز تیلی،... دیب آت قوییلگن؟ تورکمنلر، قازاقلر، قیزغیزلر، ... "اوزبیک" خلقی نینگ تشکیل ایتووچی قبیله لر ترکیبیده بار کو اخیر.
ممکن بولسه شو توغریده مفصل راق سوزلب، تیل، لهجه ویا شیوه نینگ کیلیب چیقیشی و بیر-بیریدن قنده ی ایتیلیشی حقیده هم توخته لیب اوتسنگیز.
رحمت
+++++++++++++++++++++++
بیزنینگ جواب
--------------
اؤزبیک سؤزی و اؤزبیک خلقی نینگ کیلیب چیقیشی مساله لری بیلن ایتنوگرافیه، انتراپولوژی، تاپانومی( نامشناسلیک)، قسمن مدنیت شناسلیک و تورکالوژی کبی فنلر شغللنه دی. اؤزبیک تیل شناسلیک تاریخیده هم بو باره ده قیسقچه تؤختب اؤتیله دی. بولر خصوصده اؤزبیکستانده جوده تدقیقات إیشلری آلیب باریلگن. علحیده کتابلر هم نشر ایتّیریلگن. کمینه هم اؤز خصوصی مطالعه و مسلکیم بؤیئچه بو مساله لر بابیده بیر تورکوم مقاله لر یازگنمن. یازگنلریم فیسبوکده شونینگدیک، کمینه نینگ ویبلاگیده نشر ایتیلگندیر.
اؤزبیک سؤزی و اؤزبیک خلقی قدیمی بؤلیب، إیلدیزلری جوده اوزاققه باریب تقه له دی. بو ناملر رشیدالدّین فضل الله، جوینی، قزوینی، نوایی، بابر، ابوالغازی بهادرخان، باشقه قطار عرب و فارسی منبعلریده کؤپ باره اوچره یدی. بو سؤزنی قبیله و خلق معناسیده اینگ کؤپ قؤلـله گن(20دن آرشیق) علیشیر نوایی بؤله دی.
اؤزبکی گلناری تؤندین کویدیم، امّا اؤلدورور، لیمویی تیرلیک انینگ آستینده کیم جانان کیئیر.
یاکه،
اگر حسن اؤلسه قاتل زار نی درویش و نی سلطان، وگر عشق اؤلسه کامل، یار نی هندو نی اؤزبک. 
یوقاریده گی منبعلرده اؤزبیک سؤزی 13- عصردن باشلب اوچریدی دیئلگن. مین بؤلسم، باشقه لردن بیر قدر فرقلی روشده اؤزبیک سؤزینی 11- میلادی عصرده قؤلـله نیلگه نی نوایی نینگ« نسایم المحبت» اثریگه اساله نیب، کؤرستگن ایدیم. بو سؤزنینگ کیلیب چیقیشینی حتا، « اورخون اینه سای» بیتکلریدن إیزلب، اؤشه تاش بیتیکلرده« اؤز» قبیله سی تیلگه آلینگه نیگه اورغو بیرگندیم. شوندن کیلیب چیقیب، اؤزبیک سؤزی نینگ اؤزه گی 1500 أیل بورون هم موجود بؤلگنی تؤغریسیده یازگندیم. خلص، اؤزبیک سؤزی نینگ کیلیب چیقیشی خصوصیده گی علمی و غیر علمی بحثلر هلی تؤخته گنیچه یؤق. بو باره ده جوده کؤپ تخمینلر بار. سیز تاکیدله گندیک، « اؤزبیک» سؤزی نینگ ایتمالوگیه سینی« اؤغوزبیک»که آلیب باریب باغلاووچیلر هم یؤق ایمس.
ایندی بیواسطه سیزنینگ سؤراغینگیزگه کیلسک. 
تیل، لهجه و شیوه حقیده سؤره ب سیز ایکن. 
تیل- معلوم جمعیت اعضالری اؤرته سیده ملاقات قیلیش تیزیمی بؤلیب، تفکّرنینگ رواجله نیش واسطه سی صفتیده مدنی تاریخی عنعنه لرنی بیر اولادّ إیکّینچیسیگه یتکزیش اوچون خذمت قیلووچی علاقه واسطه سی. ساده راق ائته دیگن بؤلسگ، فکر و معلوماتنی باشقه لرگه یتکزووچی اینگ مهم علاقه واسطه سیگه تیل دیئله دی.
لهجه/ دیالیکت- عموم خلق تیلی نینگ کینگ حدودده یشاووچی آدملر جماعه سیده علاقه واسطه سی صفتیده قؤلـله نووچی، نسبتن یخلیت تیل تیزیمی بیلن اجره تورووچی کؤرینیشی گه ائتیله دی. 
شیوه- معلوم تیل نینگ فونیتیک، گرمه تیک و لغوی تاماندن اؤزیگه خاص خصوصیتلرگه ایگه بؤلگن اینگ کیچیک حدودی کؤرینیشیگه شیوه دیئله دی. لهجه ولایتلر دایره سیده؛ شیوه ایسه قیشلاقلر إیچیده آدملر آره سیده فرقلی إیشله تیشیگه 
ائتیله دی.
باشقه سؤراقلرینگیز جواب:
--------------------------
شونی ایسده توتیش کیره که، تیللر ترقّیاتیده إیکّی واقعه کوزه تیله دی:
انتگریشن(Integration)/ جیپسله شیش- بو دورده تورکی تیللر معلوم فرقلر بیلن بیر بابا تیل( تورک بابا تیلی) چمبره سیده قؤشیلیشب، بیرلشیب، بیرگه یشب کیلگنلر. بو دور فنده تیلی قدیمگی تورکی تیل( میلاددن آلدینگی دوردن تا 10- عصرگچه) و ایسکی تورکی تیل( 11-عصردن 14- عصرگچه) دیب یوریتیله دی. بو پئتلرده تورکی تیللر بیر بوتون حالده موجود بؤلیب، تورک نامی بیلن اتلگن. اوروغ و قبیله لر موجود بؤلگنی حالده مشترک تیل شرایطیده علاقه گه کیرشگن.

2. دیفرنسیشن(Diffraction)/ ترماقله شیش- بو دورده تورک بابا تیلی دایره سیده اوروغ و قبیله لر تیلی ترماقله شیب، علیحده-علیحده اؤله راق اجره لیب چیقه باشله دی. 30گه یقین تورکی تیل بیر بابا تیلدن ائریلیب، مستقل شکلنه باره دی. قدیمگی و ایسکی تورکی تیل یازمه یادکارلیکلری و ادبی اثرلر تیلی برچه تورکی خلقلر اوچون مشترک سنه له دی. شونینگ اوچون هم اؤزبیک، قیرغین، قازاق، تورکمن، تاتار، آذربایجان، تورک، قره قلپاق و باشقه تیللرنی تورکی تیللر عایله سیدن اجره لیب چیقّن مستقل تیللر دیئمیز. بو تیللر فونیتیک، قسمن، گرمه تیک، لیک سیک جهتدن بیر-بیریدن فرق قیله دی. مدنیت، صنعت، عروف- عادت، خلق آغزه کی ایجادی هم ائری- ائری شکللنگن و فرقلیدیر. افسوسکه، افغانستانده ائریم شخصلر بیلیب، بیلمی غیر علمی معلومات ترقه تووچیلر برچه تورکی تیللرنی بیر تیل، دیب یاشلر آره سیده گمراهلیکنی باشلب بیردیلر. گپ شونده که، بیز اوزاق بارسه مشترک سؤزلرنی گینه توشینه میز؛ تورکی تیلر عایله سیده شونده ی تیللر بارکه، مثلن( یاقوت، گاگوز، دولگان، خاکاس...) او تیللردن عمومن هیچ نرسه توشینیب بؤلمه یدی. قیزیغی شونده که بولرنینگ دینلری هم باشقه. نسرانلیک، شمانیزیمگه سیغینه دیلر.
اؤزبیک تیلینی مستقل تیل دیب ائتیشکه قنچه لیک حقلیمیز؟ دیب سؤره ب سیز.
اؤزبیک تیلی هم آلتای تیللری عایله سی نینگ تورکی تیللر توکومیگه کیرووچی مستقل تیلدیر. اؤزبیک تیلی تورک بابا تیلیدن اجره لیب چیقّن مستقل تیل حسابلنه دی. اؤزبیک تیلی 11-12عصرلردن باشلب علیحده تیل صفتیده، قاره خانیلر دوریدن توتیب، شکلله نه باشله گن و 15- عصردن ایسکی اؤزبیک تیلی مقامیگه ایگه بؤلگندیر. کیاسیکلریمیزدن خوارزمی، سیف سرایی، اتایی، سکاکی، لطفی، نوایی، مجلسی، امیری، سید قاسمی، بابر، محمد صالیح، مشرب و باشقه ایسکی اؤزبیک تیلیده ایجاد ایتگن شاعر و ادیبلر بؤلیشه دی. 
ینه بیر بار قئته ره من، اؤزبیک تیلی اؤتیمشده کم سیتیش معناسیده( تاکید بیزنیکی- إیشانچ تؤره) چیغتای تیلی، دیب یورتیلگن. بو نرسه تاریخگه عاید. بو گون ایسه چیغتای تیلی دیب یوریتلمه یدی. شونینگدیک، اؤزبیک تیلی تورک تیلی، تورک اؤزبیکچه سی دیب إیشله تیش هم مطلقا خطادیر. 
برچه تورکی تیللرنینگ تاریخی شکلـله نیشیده اؤغوز، قیپچاق و قرلوق تیل عنصرلری اشتراک ایتگن. تورک، توکمن، آذربایجان، سالار( اؤندن آرتیق تیل)... تیلری اؤغوز گورهیگه؛ قازاق، آلتای، بربره، قریم تاتار، قیرغیز، تاتار، قاره قلپاق( 20گه یقین)،... تیللر قیپچاق گروهیگه و نهایت اؤزبیک و اویغور( اونوتیلگنلری بیلن اؤنگه یقین) تیللری ایسه، قرلوق گروهیگه کیره دی. اؤزبیک ادبی تیلی ایسه هر اوچله لهجه اساسیده شکللنگن.