تیل و ادبیّات
علمی،ادبی،تیلشناسلیک،حکایه،قصّه،درامه،رمان
اصل اسمی غریب محمّد عندلیب(بلبل) ایسه اونینگ ادبی تخلــّـصی. عندلیب تورکمن واؤزبیک تیللریده ثمره لی ایجاد قیلگن اؤز دورینینگ استعدالی شاعرلردن سنه له دی. نورمحمد عندلیب تخمین 1712میلادی أیلی حاضرگی تورکمنستان نینگ إیلانی حدودیگه قره شلی قره مازی قیشلاغیده، باشقه معلوماتلرده بؤلسه اؤزبیکستان نینگ اؤرگینج شهریده دنیاگه کیلگن. ادیب نینگ ایجادی إیککی خلق تیلیده یازیلگنی اوچون هم تورکمن هم اؤزبیک شاعری حسابله نه دی. عندلیب نینگ ایجادی هر إیککله تیلیده چقور اؤرگه نیلگن و تدقیق قیلیگن.

عندلیب شعری داستانچیلیکنی کینگ رواجلنتیرگنی اوچون هم 18-عصر اؤزبیک و تورکمن ادبیّاتیده مهم موقعنی ایگلله یدی. او خیوه مدرسه لریده تحصیل آلگن. اؤشه زمان بیلملرینی ایگللب، اؤز دوری عنعنه لریگه ایرگه شیب شعر یازه دی. ممتار شعریت نینگ بیر قنچه ژانرلریده قیلم تیبره ته دی. اونینگ مضمونلی غزللری، تیرن رباعیلری، مخمس، مسدس،مثمن، مسبع و موشع لری انچه مشهور. شو طریقه عنلیب علیشیر نوایی، فضولی، جامی و عبیدی غزللریگه مخمّسلر باغله گن. شعرلریده حیاتیلیک، زمانه سی روحی عکس ایتتیریلگن. اونده گی خلقانه ترنّم، فلکولورگه یقین قیلیب یازیلگن شعرلر کیشی دقتینی اؤزیگه قره تیب توره دی.

عندلیب نینگ 1200 مصرعدن آرتیق شعرلری بیاض و تذکره لرده قید ایتلگن. شاعر ایجادیده داستانچیلیک کتته اؤرین ایگه للـه یدی. 10یقین شعری داستان یازیب قالدیرگن. اونینگ :«لیلی و مجنون»،«طاهر و زهر»،«یوسف و زلیخا»، «زین العرب»،«سعد وقــّاص»،«بابا روشن»،«ملکه مهرنگار»، «نسیمی» و «اؤغوزنامه» سیبیزگچه سقله نیب قالگن. عندلیب نینگ تورکوم داستانلری داستانچیلیک نینگ اینگ یخشی خصوصیتلرینی اؤزیده تؤپله گن. اونینگ«نسیمی» داستانیده تنیقلی آذر شاعری نسمی نینگ حیاتی و ایجادی عکس ایتتیریلگن. عندلیب شعریتیده مشربانه کویله ش کؤزگه یقــّال تشله نیب توره دی. ادیب نینگ سادّه و خلقانه روحده یازیلگن شعرلری اؤزبیک و تورکمن حافظ لری تامانیدن قؤشیق قیلیب ائتیب کیلینماقده. اثرلرینینگ قؤلیازمه و تاشباسمه لری نسخه لری اؤزبیکستان فنلر اکادیمه سی نینگ شرقشناسلیک انستیتوتیده سقله نه دی. عندلیب تخمین 1780 إینچی أیلی عالمدن کؤز یومه دی.

عندلیب شعرلریدن نمونه

 ای رشک پری مهر جمالینگ نی بلا خوب،

 وی نیلوفریدیک قؤشه خالینگ نی بلا خوب.

 

 فکریمده بؤلیب کؤزلریمه جلوه نمایان،

 هرساعت و هر لحظه خیالینگ نی بلا خوب.

 

 لعلینگ لبیدین تشله دی خضر آب حیاتین،

 کوثر سوودیک صاف زلالینگ نی بلا خوب.

 

 ای حور، یوزونگ نینگ بیری آی، بیریسی کوندیک،

 بو آی یو قویاش اوزره هلالینگ نی بلا  خوب.

 

 باشدین آیاقدور آچــــیلان گلشـــــن ِ خوبینگ،

 سرتا قدمی تازه نهالینگ نی بلا خوب.

 

 اؤلتورسه کؤزونگ، إیککی لبینگ لیک بیرور جان،

 جانبخش لیغینگ خوب و قتالینگ نی بلا خوب.

 

 باقسم یوزونگگه عندلیب آسا عجب ایرمس،

 فرقت زده بؤلغانگه وصالینگ نی بلا خوب.

 

نوایی غزلیگه مخمس

 

 اول پریدین اؤزگه گه تیلمورمه غی سین ، ای کؤنگول،

 ائله سه جورو ستم إینجیلمه غی سین ای کؤنگول،

 مدعیلر طعنیدین تارتیلمه غی سین، ای کؤنگول،

 إیسته سنگ هجر اؤتیغه یاقیلمه غی سین، ای کؤنگول،

 یاردین زنهار کیم ائریلمه غی سین ، ای کؤنگول.

 

 آرزو ائلرسین هردم اول شکر گفتارنی،

 قامتی سرو یوزی گل، خالی عــنربارنی،

 عاقبت هجرانیده اؤلتورگوسی سن زارنی،

 وه، نی طالعیدورکی، تاپمی إیستب عمری یارنی،

 چون سنی یار إیسته گی تاپیلمه غی سین، ای کؤنگول.

 

 بزم ارا اول مه لقادین غیر حــَورا بؤلمه سون،

 بلکیم اول لیلی بیلن شیرین و عذرا بؤلمه سون،

 فرقتیدین بسترینگ خار و خارا بؤلمه سون،

 بوکه قان یاشیم  دیسنگ کیم آشکارا بؤلمه سون،

 میل ایتیب یاشلر ساری قاتیلمه غی سین، ای کؤنگول.

 

 فتنه لر سالدی جهانگه إیککی کافر کؤزلری،

 لیک جان طعمین بیرور  نطق ایتسه شیرین سؤزلری،

 سؤرسه لر، دی خوبلرده یؤقتور آندین إیلگری،

 دیسه لر لیلی مو  آرتیق حسن ارا یا اول پری،

 گرچه مجنون سن، کیره ک یانگیلمه غی سین، ای کؤنگول.

 

 ائله دی پر قاشلری قوس و قــُزح هوشینگنی محو،

 اول مصفــّا غبغبی حال ِ منح هوشینگنی محو،

 یا سینینگ دیوانه لیغ، یا بو فرح  هوشینگنی محو،

 قیلدی چون ساقی لبی تیککاچ قدح هوشینگنی محو،

 تا ابد زنهار کیم آییلمه غی سین ، ای کؤنگول.

 

 إیسته بان بو گلستانده گعذاری  عارضین،

 کؤزلبرینگ تارتیب آقردی انتظاری عارضین،

 عمرینگ اؤتدی کؤرمه دینگ بیر لحظه یاری عارضین،

 غنچه سین غمدین ولی ساقی بهاری عارضین،

 آچسه بیلمان کیم نیتیب آچیلمه غی سین ، ای کؤنگول.

 

 عندلیبا، بو محال اندیشه بیرله ماه و سال،

 یار وصلین فکر ایتیب کؤرمک خیالیدور خیال،

 دیر پیری خذمتیده قیلمه ین کسب و کمال،

 دولتی باقی نوایی یدیک ایرور تاپپماق محال،

 تا تمام اؤزلیکنی فانی قیلمه غی سین، ای کؤنگول.


 


 

ارسال در تاريخ 2012/9/2 توسط ایشانج
.: Weblog Themes By Blog Skin :.

اسلایدر